Door Fronnie Biesma –

Identiteit, alteriteit, wie ben ik, wie is de ander, de anderen. Bij welk wij hoor ik eigenlijk of wil ik horen? Het zijn vragen die me bezighouden sinds ik werkend in de wereld van asielzoekerscentra, mensenrechten, kunst en mensen op de vlucht terecht kwam. ‘Diversiteit bevorderen’, ‘inclusief werken’, hoe moet dat dan precies? Omgaan met diversiteit vind ik geen makkelijk ding omdat ik ervaar dat het er vooral gaat om aan mijn eigen vanzelfsprekendheden, gegevenheden en wortels te rommelen. Als ik welkom zeg, doe ik dat vanuit een binnen dat blijkbaar van mij is en waar de ander onder voorwaarde ook mag zijn. Mensen worden boos als ik vraag wie in het ‘welkom  vluchtelingen’-initiatief de sleutel van de voordeur heeft, of wie salaris krijgt en wie een vrijwilligersvergoeding. Zo zijn er mensen die ooit of recent zijn gevlucht, en anderen die dat (nog) niet zijn en meestal hebben die, zoals ik, de voordeursleutel. 

Een schrijver-politicoloog is ooit uit Congo naar Nederland gevlucht. Hij wordt geïnterviewd door een krant na de wereldwijde BLM-protesten (*1). Als tiener in zijn geboorteland geloofde hij in het belang van natiestaten; het idee dat mensen in een land en een afgebakende politieke gemeenschap thuishoren, daaraan trouw moeten blijven en in investeren. Hij is dat anders gaan zien na zijn vlucht en noemt dat nu ‘worteldenken’: mensen als planten, verbonden in een vaste grond. Nederland – dat nu zijn thuis is – is net als zijn geboorteland in feite een construct, en dus pleit hij voor solidariteit gebaseerd op relaties en ervaringen ongeacht waar iemand vandaan komt. Omdat we nu in een andere wereld leven dan in de zeventiende en de negentiende eeuw waarin de natiestaten hun oorsprong vonden. Ingebeelde gemeenschappen van mensen. De filosoof Willen Schinkel noemt dat ‘de kraal’: in de geschiedenis van de mens is heel lang geleden iemand gaan tellen, en streepjes gaan krassen in een rots; en toen gaan administreren, ordenen en verdelen in omgrensde kralen; en sinds die tijd circuleren geld, dingen, mensen georganiseerd in en tussen kralen (*2).

We delen in, we ordenen, focussen. Zo zitten wij mensen nu eenmaal in elkaar.

Als we kijken richt onze blik zich, doen we dat niet dan zien we een chaos aan kleuren en vormen. We zien wat we al kennen. We herkennen. De blik of het perspectief van de natiestaat, het volk, de cultuur, iets waar je in geworteld bent en waar je identiteit aan verbonden is,  is een blik vanuit de kraal, het perspectief vanuit een omgrensde gemeenschap waar iets van buiten naar binnen komt. Toenemende diversiteit, het nieuwe en het andere dat we moeten integreren. Maar op mondiaal niveau is er natuurlijk geen toename van diversiteit. Mensen trokken altijd al over op de aarde. Wie zijn leven moet redden loopt ook anno nu over bergen en grenzen, vaart over zeeën tot waar het veilig is.

Tot een omgrensde kraal die hem, haar, het, hen binnenlaat. De wereld als dat mensending dat is opgedeeld in landen, volken en culturen of de wereld als dat gegeven natuurding, de aarde waarop het leven zoals dat van mensen woekert. Vanuit dat tweede perspectief zijn we dus niet echt opgesloten in de kralen. Zelfs als mensen daarin circuleren woekeren ze ook ergens, als ze lief hebben, studeren, spelen, zorgen, etcetera. De mens is nooit volledig, altijd wordend, uitstaand, woekerende expressie. Vanuit het aarde-perspectief zijn we altijd al verweven met alles en iedereen die woekert. Dan hebben we geen positie, dan worden we in compositie. Het principe van onvolledigheid ontdekte Cedric Robinson bij de Togo in Ghana als een van de Afrikaanse denk-bronnen(*3).

Als er geen geheel is dat uit delen bestaat maar alles eerder verweven en wordend is, is dan is er dus ook geen integratie, of inclusie want iedereen is er altijd al in onvolledigheid, verweven en complementair.

Dat is een andere blik op dezelfde werkelijkheid, zoals in de tekeningen waar je als je net even anders kijkt ook iets anders ziet.

*1 Magendane, K. ‘De natiestaat is een achterhaalde constructie’, Volkskrant, 27 juni 2020
*2 Schinkel, W. en van Reekum, R. 2019 Theorie van de Kraal, Boom
*3 Cedric Robinson (1940 – 2016) was professor aan de afdeling Black Studie en de afdeling Politicologie aan de Universiteit van Californië, Santa Barbara; en directeur van het centrum voor ‘Black Studies Research’.

Gepubliceerd door De Refugee Academy, een van de expertiselabs van het Institute for Societal Resilience van de Vrije Universiteit Amsterdam.